Uspostavom nove Jugoslavije Sandžak nije prerastao u njenu saveznu jedinicu i otad se vode tihe rasprave o tom presedanu, ali i njegovoj budućnosti.

SARAJEVO – Sandžak ima dugu i burnu historiju u kojoj se njegova sudbina prelamala kroz različite vremenske periode i događaje. U novijoj historiji ovog područja posebno je značajan period Drugoga svjetskog rata, tokom kojeg je bio pod upravom Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Sandžaka, što je doprinijelo rasplamsavanju narodnooslobodilačke borbe i širenju narodnooslobodilačkog pokreta ne samo na ovom teritoriju već i šire.

Put i način

Platforma za budućnost Sandžaka

No, uspostavom nove Jugoslavije Sandžak nije prerastao u njenu saveznu jedinicu i otad se vode tihe rasprave o tom presedanu, ali i njegovoj budućnosti.

Od uspostavljanja republičkih granica 1945. godine sandžački teritorij podijeljen je između Srbije i Crne Gore, no ostala je kohezija jedinstvenog prostora u historijskom,  kulturološkom, pa i privrednom pogledu. Danas, kada su granice na Balkanu konačno uspostavljene, Sandžak svoj razvoj vidi u formi „evropske regije“. To je put i način da se  po evropskom modelu očuva historijski, teritorijalni i kulturološki indentitet Sandžaka i obezbijedi njegova revitalizacija u punom smislu te riječi.

Slijedom demokratskih opredjeljenja i evropskih principa, općine i gradovi Sandžaka, u funkciji Saveza općina i gradova Sandžaka, trebaju formirati svoju skupštinu pod nazivom Skupština evropske regije Sandžak.

Inicijalno, predstavnici, odnosno članovi prvog sastava Skupštine iz pojedinih općina imenuju se na osnovu posljednjih rezultata izbora za Nacionalno vijeće Bošnjaka i općinskih struktura. Skupština regije, preko svog Izvršnog odbora (izvršni organ Skupštine), podstiče intenzivniji i sadržajniji rad između organa lokalne samouprave (općine) i republičkih organa (Vlada Srbije i Crne Gore). Također, ostvaruje saradnju sa srodnim regijama u užem i širem okruženju.

Vlast i samouprava

Izvršni odbor ove skupštine formira sekretarijate radi efikasnije koordinacije programa.

Neophodni sekretarijati pri samom osnivanju Skupštine su: Sekretarijat za međuregionalnu saradnju, Sekretarijat za sandžačku dijasporu, Sekretarijat za poduzetništvo i Sekretarijat za obrazovanje i kulturu.

Saradnja Izvršnog odbora Skupštine regije Sandžak s vladama Srbije i Crne Gore, kao i organima lokalne samouprave, ima za cilj da vodi bržem približavanju Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji, te otvaranju novih tržišta radi pokretanja razvojnih projekata u Sandžaku i šire.

Osnivanje ustanova i preduzeća (Arhiv Sandžaka, Narodno pozorište u Novom Pazaru, Javno preduzeće šume i vode Sandžaka, Razvojna banka Sandžaka itd.) trebaju  doprinijeti efikasnijem ukupnom razvoju ove regije za dobrobit svih njenih građana.

Sekretarijat za međuregionalnu saradnju otvara predstavništva u Briselu, Istanbulu i Vašingtonu. Treba zahtijevati otvaranje konzulata BiH, Turske, SAD i EU u Novom Pazaru.

Izvršni odbor preko svojih sekretarijata priprema prijedloge zakona i amandmane s ciljem poboljšanja postojećih zakona i propisa koji reguliraju rad jedinica lokalne samouprave (gradovi i općine) i obuhvataju novi koncept regija. Također, radi na formiranju prijedloga u vezi s raspodjelom javnih prihoda u dijelu koji se odnosi na finansiranje jedinica lokalne samouprave i regija, osigurava sredstva za saradnju sa sličnim organizacijama u zemlji i inozemstvu, kao i pokrivanje troškova članarine za članstvo u međunarodnim asocijacijama.

Bez saglasnosti Skupštine Sandžaka (odnosno bez saglasnosti svih dvanaest općina regije) nije moguće nametati teritorijalno preuređenje (novi okruzi, nove općine i slično), koji zadiru u historijski i teritorijalni identitet regije i ugrožavaju njeno kulturno naslijeđe. Sva takva ranija dešavanja su nelegalna.

Radikalni nasrtaji

Inicijalno, obezbjeđivanje sredstava za rad i ostvarivanje programa regije Sandžak potražuju se od dijela općinskih budžeta. Očekuje se da se iz državnih budžeta pokrivaju troškovi rada Sekretarijata za međuregionalnu saradnju, Sekretarijata za dijasporu i Sekretarijata za obrazovanje i kulturu. U daljnjem razvoju koristit će EU finansijski model za regije, što treba regulirati zakonskim propisima.

Ostali administrativni akti o sastavu, radu i reizboru Skupštine i njenih organa preciziraju se u Statutu Skupštine.

Uspostavljanjem prekogranične regije Sandžak, Srbija i Crna Gora osiguravaju brži društveno-ekonomski razvoj regije i ubrzavaju približavanje obje zemlje Evropskoj uniji. Obje zemlje, a pogotovo Srbija, jačaju i dinamiziraju proces ekonomske i demokratske izgradnje. Naravno, koncept evropske regije Sandžak ne zadire u ustavne nadležnosti lokalne samouprave i republičkih organa.

U ovom procesu apsorbiraju se svi modaliteti i iskustva regulative evropskih regija, kako bi se poboljšao ukupni napredak. Sama činjenica da Srbija, ugrožena nasljedstvom velikosrpske ideologije, a trenutno i zbog unutrašnjeg i vanjskog duga, nije ni u mogućnosti pokrenuti značajnije investicione i razvojne cikluse u regijama poput Sandžaka, zahtijeva da se odgovornost za opći napredak dijeli što više s regijama, što je koncept koji potvrđuje i EU praksa.

Građani Sandžaka dobivaju na osjećaju sigurnosti i pripadnosti, te dobivaju pravo da aktivno doprinesu boljoj budućnosti njihove države Srbije, odnosno Crne Gore. Prekogranična regija Sandžak je i svojevrsna „buffer zone“ između Srbije i Crne Gore, što svakako ublažava nasrtaje radikalnih struja iz Srbije na unutrašnju stabilnost Crne Gore.

Predloženi koncept nije u sukobu s pozitivnim tumačenjem odredbi Ustava Srbije i Crne Gore, koji pokrivaju ovu materiju.

(Tekst je skraćena verzija izlaganja prof. dr. Ejupa Ganića na naučnom skupu „Pitanje Sandžaka“ održanom 2. jula 2011. u Sarajevu)

Piše: Prof. dr. Ejup Ganić,thebosniatimes.com